Użądlenia szerszenia, pszczoły lub osy – charakterystyka, objawy i pierwsza pomoc przy ukąszeniu owadów

Użądlenie przez szerszenia, osę czy pszczołę, zwykle kończy się na strachu, pieczeniu, zaczerwienieniu oraz miejscowym obrzęku. Co jednak robić, gdy dojdzie do ukąszenia u osoby z alergią na jad? Podpowiadamy, jakie objawy dają ukąszenia owadów i jak powinna wyglądać pierwsza pomoc po użądleniu.

Na jakie owady trzeba uważać?

W Polsce w głównej mierze mamy do czynienia z użądleniami przez owady błonkoskrzydłe (tzw. błonkówki), do których należą m.in.: szerszenie, pszczoły, osy i trzmiele (najrzadsze przypadki ukąszeń). Osobniki są najaktywniejsze w okresie letnim, ale spotykamy je od pierwszego wiosennego ocieplenia po późną jesień. Owady te oprócz dużego znaczenia dla przyrody i człowieka, są też potencjalnym zagrożeniem z uwagi na posiadane żądło i wytwarzanie jadu, który w kontakcie ze skórą i po dostaniu się do krwi może wywoływać reakcje alergiczne, w tym zagrażający zdrowiu i życiu wstrząs anafilaktyczny. Najczęstszym powodem użądlenia przez owady jest działanie w samoobronie. Do ukąszeń dochodzi również w momencie ochrony ula czy gniazda. Owad może zachować się też agresywnie nieatakowany.

Jak wygląda użądlenie szerszenia, pszczoły, osy

Szerszeń posiada czarno-rudy tułów oraz żółty odwłok w czarne pasy i jest największym żądlącym owadem z rodziny osowatych w Europie (królowa osiąga do 3,5 cm długości, z kolei osobnik azjatycki może mieć nawet 5,5 cm długości). Jego żądło ma spore rozmiary i jest gładkie, dlatego szerszeń może użądlić kilkukrotnie (do wyczerpania jadu). Jego jad jest bardziej toksyczny niż pszczół i os, a przy jednym ukąszeniu potrafi wytworzyć do 0,26 mg niebezpiecznej substancji. Można być użądlonym jedynie przez samca szerszenia. Osa także ma gładkie żądło, dlatego może ukąsić wielokrotnie.

Z kolei żądło pszczoły wyposażone jest w duże haczyki, dlatego owad ginie po użądleniu (dochodzi do oderwania części odwłoka – pozostaje w ciele człowieka). Przy ukąszeniu przez pszczołę sytuacja jest poważniejsza, gdyż z woreczka jadowego cały czas uwalnia się toksyczna substancja. Stąd żądła nie należy wydrapywać palcami ani naciskać, aby jak najmniej jadu dostało się do organizmu. W przypadku pszczół i trzmieli użądlić może jedynie samica.

Objawy użądlenia owadów

Jad owadów błonkoskrzydłych składa się m.in.: z enzymów (hialuronidazy, fosfolipazy), peptydów (melityna, apamina), a także acetylocholiny, histaminy i dopaminy. Skład różni się w zależności od gatunku owadów. Pojedyncze użądlenie szerszenia, osy czy pszczoły zwykle nie stanowi dużego niebezpieczeństwa dla zdrowia i życia człowieka. Objawy ukąszania owadów mają łagodny i tymczasowy charakter oraz wiążą się z reakcjami miejscowymi (w miejscu użądlenia i tkankach sąsiadujących):

• zaczerwienienie;

• obrzęk (ok. 1-5 cm);

• rumień;

• pieczenie;

• paląco-piekący ból.

Powyższe symptomy pojawiają się w ciągu kilku minut po użądleniu i są krótkotrwałe – mijają zwykle w ciągu kilku, maksymalnie kilkunastu godzinach. Może im towarzyszyć podwyższona temperatura ciała, co wymaga kontaktu z lekarzem. Inaczej wygląda sytuacja w przypadku, gdy jesteś uczulony na jad owadów. Reakcja organizmu na znajdujące się w nim peptydy może być różna – od łagodnych (np. świądu) przez umiarkowane (duszności czy dolegliwości ze strony układu pokarmowego typu biegunka, wymioty) po zagrażający życiu wstrząs anafilaktyczny (anafilaksja, czyli nadwrażliwość organizmu na alergen).

Objawy reakcji alergicznej na ukąszenie owadów:

• pokrzywka;

• swędząca wysypka;

• bóle brzucha;

• wymioty,

• mdłości,

• biegunka;

• problemy z oddychaniem, duszności;

• dreszcze;

• ogólne osłabienie;

• uczucie niepokoju;

• kołatanie serca;

• zawroty głowy;

• nadmierne pocenie się;

• spadek ciśnienia krwi;

• obrzęk języka;

• utrata przytomności.

Pierwsza pomoc przy ukąszeniach owadów

Pierwsza pomoc w większości przypadków użądleń przez osę, pszczołę czy szerszenia sprowadza się do zastosowania domowych sposobów:

• jak najszybszego wyciągnięcia żądła przy ukąszeniu pszczoły – ostrożnie podważ je sterylną igłą/pęsetą i usuń;

• przemycia miejsce ukłucia środkiem do dezynfekcji (Octeniseptem lub wodą utlenioną) i zdjęcia ewentualnej biżuterii;

• zaprowadzenia poszkodowanego w zacienione miejsce, ułożenia go w pozycji leżącej i cały czas kontrolowania jego stanu;

• uniesienia ukąszonej ręki lub nogi w górę, aby zminimalizować obrzęk;

• podania środków przeciwbólowych, przeciwzapalnych, uspokajających lub odczulających (wapno, preparaty antyhistaminowe);

• przyłożenia do miejsca ukłucia zimnego kompresu (np. z dodatkiem kwaśnej wody);

• posmarowania obolałego miejsca kremem antyseptycznym;

• delikatnego przetarcia miejsca użądlenia octem lub plastrem cebuli/rabarbaru/korzeniem pietruszki.

Najbardziej niebezpieczne są użądlenia w podniebienie, język czy wewnętrzną powierzchnię policzków – może skutkować problemami z oddychaniem lub uduszeniem. Pierwsza pomoc w tym przypadku polega na podaniu poszkodowanemu łyżeczki soli kuchennej, aby mógł wypłukać jad. Można też ssać kostkę lodu lub pić bardzo zimne napoje. Jeśli doszło do ukłucia gałki ocznej, natychmiast należy przepłukać oko pod bieżącą wodą i zakropić oko roztworem kortyzonu. Jeśli pojawią się duszności, wymioty lub omdlenie, wezwij pomoc lekarską.

Postępowanie przy reakcji alergicznej

Jeśli poszkodowany wie, że jest uczulony na jad owadów, należy niezwłocznie podać mu zestaw z adrenaliną. W pozostałych przypadkach należy obserwować reakcje organizmu, jeśli łagodne objawy się nasilają (obrzęk, świąd, itp.) oraz pojawia się gorączka, skontaktuj się z lekarzem internistą. Jeśli po ukąszeniu wystąpią wymioty i umiarkowane lub poważniejsze objawy (ochrypły głos, trudności z oddychaniem, utrata przytomności itp.) niezbędne jest natychmiastowe wezwanie pogotowia ratunkowego lub przewiezienie poszkodowanego do szpitala.

Warto podkreślić, że reakcja alergiczna nie musi pojawić się natychmiast po użądleniu, lecz w przeciągu kilku minut czy nawet godzin. Ponadto powyższe symptomy nie muszą występować równocześnie i mogą nasilać się z upływem czasu.

Jak sprawdzić, czy jesteś uczulony na jad owadów?

Chcesz mieć pewność, że w sytuacji użądlenia przez owady nie wystąpi u Ciebie reakcja alergiczna zagrażająca życiu? Wybierz się do alergologa, który po przeprowadzeniu wywiadu zleci niezbędne badania. Mogą to być testy skórne (na nakłucia skóry nanosi się wyciągi z jadów owadów i obserwuje, czy wystąpi zaczerwienienie, rumień itp.) lub testy z krwi (próbka z krwi żylnej pobierana w laboratorium). Popularnym testem alergicznym jest panel Polycheck, który opiera się na ilościowym oznaczeniu poziomu przeciwciał IgE charakterystycznych dla jadu takich owadów, jak: szerszenie, pszczoły, osy, meszki oraz komary.  Warto podkreślić, że badania laboratoryjne są dokładniejszą i bezpieczną metodą diagnostyki ewentualnej alergii.

Jak uniknąć użądlenia szerszenia, pszczoły, osy czy innych owadów?

Jak już wspomnieliśmy, aktywność owadów błonkoskrzydłych jest najsilniejsza w okresie letnim i wiąże się z poczuciem bezpośredniego zagrożenia życia danego osobnika lub stada (np. niszczenie gniazda). Aby uniknąć ataku pszczoły, osy czy szerszenia, nie należy w ich obecności wykonywać gwałtownych ruchów. Jeśli owady zaatakują, osłoń głowę i twarz rękami lub ubraniem.

Czynnikiem wpływającym na agresywne zachowanie jest też:

• zbliżanie się do siedlisk owadów (np. pasiek czy dzikich gniazd) lub przebywanie w pobliżu kwitnących roślin czy opadłych, dojrzałych owoców, którymi żywią się owady;

• potrząsanie konarami drzew, w których mogą znajdować się gniazda np. os;

• drażnienie owadów poprzez spryskiwanie ich wodą lub preparatami owadobójczymi, rzucanie w nie jakimiś przedmiotami;

• używanie perfum lub mocno perfumowanych kosmetyków;

• noszenie jaskrawych, wzorzystych lub bardzo ciemnych ubrań;

• wykonywanie prac ogrodowych, w tym np. koszenie trawy czy zbieranie kwiatów, w których mogą znajdować się owady.

Aby zapobiec użądleniu, warto pamiętać o tym, że owady błonkoskrzydłe wabi zapach słodkiego jedzenia, dlatego należy unikać spożywania posiłków i picia napojów na świeżym powietrzu. Zanim zaczniesz coś jeść i pić na zewnątrz, upewnij się, że do talerza czy butelki nie wpadła osa lub pszczoła. Staraj się szczelnie zamykać worki i kubły z odpadkami, aby utrudnić owadom dostanie się do środka. Nie chodź na boso lub w obuwiu z odkrytymi palcami lub piętami po trawie w ogrodzie, parku itp. Zamykaj okna w ciągu dnia lub zamontuj siatkę izolującą. Pamiętaj, że podczas wysiłku fizycznego wydziela się pot i dwutlenek węgla, które przyciągają owady, dlatego warto unikać miejsc, w których występują w dużych ilościach. W przypadku pojawienia się roju w okolicy lub zagnieżdżenia się na np. poddaszu Twojego domu, nie próbuj sam przeganiać owadów. Wezwij straż pożarną lub firmę specjalizującą się w usuwaniu tego typu zagrożeń.