Trudne etapy wspinaczki znajdujące się tuż nad przepaścią pokonywane przy wsparciu stalowych ułatwień, zastrzyk adrenaliny i niezapomniane widoki to tylko część z wyróżników tzw. żelaznych dróg. Dowiedz się, co to jest via ferrata, jak zacząć przygodę z żelaznymi perciami, gdzie pojechać i jaki sprzęt zabrać na tego typu wyprawę.
Co to jest via ferrata?
Via ferrata to włoskie określenie szlaku turystycznego łączącego cechy górskiej turystyki kwalifikowanej i wspinaczki, który prowadzony jest w skałach. Jego wyróżnikiem są stalowe elementy (drabinki, klamry, stopnie, mostki itp.) pełniące funkcje asekuracyjne podczas pokonywania najcięższych odcinków. Najbardziej charakterystyczną cechą via ferraty jest poręczówka, czyli stalowa lina. Pomaga ona w autoasekuracji przy użyciu lonży (do poręczówki podpina się karabinek) na najtrudniejszych i mocno eksponowanych przejściach np. na pionowych ścianach, wąskich półkach skalnych nad przepaścią czy stromych odcinkach. Dzięki linie możliwe jest bezpieczne pokonanie danego odcinka – w razie utraty równowagi, lonża zastopuje i zamortyzuje odpadnięcie od ściany. W języku polskim nazwa via ferrata tłumaczona jest jako „żelazna perć” lub „żelazna droga”.
Pierwsza via ferrata, która powstała we włoskich Dolomitach w 1903 roku, to Hans-Seyffert-Weg (nazywana również Via Ferrata della Marmolada). Prowadzi ona zachodnią granią na Punta Penia (3343 m), najwyższy szczyt masywu Marmolada.
W trakcie I wojny światowej (1914-18) budowano via ferraty z dodatkiem bunkrów i tunelów na potrzeby żołnierzy w trakcie walk między Królestwem Włoch a Austro-Węgrami. Miały ułatwiać przemieszczanie się po górskich szczytach oraz transport m.in. broni oraz pożywienia. Obecnie powojenne żelazne percie takie jak m.in.: Via Ferrata Gianni Lipella prowadząca na szczyt Tofanę di Rozes (3244 m n.p.m.), zostały zmodernizowane i udostępnione w celach turystycznych.
Dla kogo via ferrata będzie odpowiednia?
Wprawdzie wyprawa na via ferratę nie wymaga ukończenia specjalistycznych kursów alpinistycznych, jednak ze względu na wysoką trudność pokonywania szlaku, niezbędna jest dobra kondycja, doświadczenie we wspinaczce, jak i w wędrówkach po górskich szczytach np. tatrzańskich szlakach ubezpieczonych łańcuchami. Przydatną umiejętnością jest wiedza na temat sposobu używania elementarnego sprzętu wspinaczkowego, czyli uprzęży i lonży.
Na żelaznych drogach spodoba ci się, jeśli jesteś fanem skoków adrenaliny, lubisz przygody z dawką ciarek na plecach i jesteś gotowy przełamywać własne słabości. Via ferrata jest odpowiednia dla miłośników wspinaczki i osób mających doświadczenie z odcinkami w ekspozycji, które poszukują nowych wyzwań i wrażeń.
Poważną przeszkodą w pokonywaniu żelaznych perci może okazać się lęk wysokości lub lęk przed otwartą przestrzenią, a także niska odporność na sytuacje stresowe.
Jak dobrać stopień trudności via ferraty? Wskazówki i porady
Aby wybrać żelazną drogę odpowiednią do swoich umiejętności, stopnia wytrenowania oraz posiadanych słabości, należy zwrócić uwagę na tzw. skalę trudności. Popularną formą oznaczeń są litery od A (najłatwiejsza perć) do F/G (droga ekstremalna), czyli tzw. skala austriacka lub litera K z cyframi 1-6, gdzie K1 to niezbyt trudny szlak, a K6 to bardzo wymagająca ferrata dla doświadczonych wspinaczy i górołazów (tzw. skala niemiecka).
Istotną kwestią jest również opis danej trasy, który da szczegółowy podgląd tego, co cię czeka np. długość eksponowanych odcinków, nasycenie trudnych, siłowych odcinków czy jakość oraz ilość dostępnych ułatwień. Dzięki temu unikniesz sytuacji, w której via ferrata okaże się zbyt ciężka do pokonania nie tylko pod względem fizycznym, ale i psychicznym. Zwróć uwagę na to, jak wygląda podejście do żelaznej drogi i powrót z niej, czy jest możliwość odwrotu (większość ferrat jest jednokierunkowa), ile czasu zajmują podejścia, zejścia, jak i samo przejście szlaku, jakiego typu skał wstępują na perci itd.
Via ferrata dla początkujących
Zanim wyruszysz nawet na bardzo prostą via ferratę zadbaj o poprawę kondycji fizycznej. Wprowadź systematyczny trening wytrzymałościowy (aerobowy) oraz siłowy. Nie zapominaj o uelastycznieniu ciała i zwiększeniu zakresu ruchów poprzez m.in. regularny stretching. Jednym z ważnych elementów przygotowań do przejścia via ferraty jest wypracowanie techniki poruszania się np. w pionie, dlatego warto wybrać się kilka razy na ściankę wspinaczkową, gdzie pod okiem instruktora dowiesz się, jak się poruszać, balansować ciałem itp.
Jeśli to twoja pierwsza via ferrata, warto skorzystać z oferty szkoły wspinaczkowej uwzględniającej np. jednodniowe szkolenie podstawowe obejmujące m.in.: naukę zakładania uprzęży, używania lonży i zasady asekuracji. Warto też zapoznać się z materiałami dotyczącymi żelaznych dróg np. na YouTube lub podpytać wśród znajomych, czy ktoś ma doświadczenie w tego typu aktywności górskiej i może udzielić użytecznych porad. Na początek wybieraj krótkie, proste przejścia, które pomogą ci zdobyć niezbędne doświadczenie i będą dobrym sprawdzianem przed bardziej skomplikowanymi szlakami.
Jaki sprzęt zabrać na via ferratę?
Pokonanie żelaznej perci wymaga wyposażenia się w zestaw wspinaczkowy zawierający uprząż, lonżę z absorberem oraz karabinki, które będziesz przyczepiać do poręczówki w trakcie wędrówki. Ze względów bezpieczeństwa (np. ryzyko osuwania się kamieni pod osobą znajdującą się nad tobą), na ferratę warto zabrać kask wspinaczkowy. Dodatkowo na trudniejszych trasach w okresie zimowym oraz miejscach oblodzonych przydadzą się czekan i raki.
Zestawy do asekuracji na żelazne percie dzielą się na typu V oraz Y, które są zalecane przez UIAA. Zestaw typu Y składa się z dwóch lonż cały czas prowadzonych po stalowej linie oraz fragmentu liny, który jest stale przypięty do uprzęży i może być regulowany. Pełni on funkcję hamującą w przypadku odpadnięcia od ściany.
Używaj sprzętu wykonanego z wysokiej jakości materiałów i spełniającego normę UE EN 958 oraz standardy UIAA (International Climbing and Mountaineering Federation – Międzynarodowa Federacja Związków Alpinistycznych) dla zestawów via ferrata. Postaw na sprawdzone marki, którym zaufały miliony wspinaczy rekreacyjnych i sportowych: Columbia, The North Face, Black Diamond, Mammut, Climbing Technology, Salewa, Ferrino, Grivel czy Wild Country. Niezbędny sprzęt do asekuracji na via ferraty znajdziesz w internetowym sklepie sportowym Sportano.pl.
Ważne: nie ufaj w pełni stalowym ułatwieniom na danej trasie. Wraz z upływem lat korozja oraz czynniki atmosferyczne typu słońce, wiatr czy opady deszczu mogły naruszyć strukturę zabezpieczeń, a tym samym osłabić je na tyle, że nie będą pewnym punktem zaczepienia. Warto zatem dokładnie przyjrzeć się danemu komponentowi trasy przed podpięciem się do niego czy ustawieniem na nim ciała.
Uprząż
W przypadku ferraty warto wyposażyć się w dwie uprzęże wspinaczkowe – piersiową i biodrową lub uprząż wspinaczkową podwójną. Postaw na wygodny i lekki model z opcją regulacji pasa biodrowego i nogawek dla optymalnego dopasowania do sylwetki oraz ilości warstw odzieży. To zapewni pełną swobodę ruchów w każdej sytuacji oraz niezależnie od warunków pogodowych. Dobierz rodzaj uprzęży do pory roku.
Lonża
Lonża składa się z pętli, absorbera energii i dwóch ramion, na końcu których umieszczone są karabinki (wpina się je w linę poręczową). Mocowana jest do uprzęży i pełni rolę asekuracyjną. Znajdujący się tutaj absorber energii pomoże zmniejszyć siłę szarpnięć wywołanych nagłym odpadnięciem od skały. Jeśli chodzi o karabinki, postaw na wytrzymałe modele typu Klettersteigm, które są wyposażone m.in.: w automatyczną blokadę zamka. Wybierając lonżę zwróć uwagę na minimalną i maksymalną wagę użytkownika.
Kask wspinaczkowy
Będzie pełnił funkcję zabezpieczającą głowę przed spadającymi kamieniami np. w miejscach, gdzie skały są dość kruche (m.in. Dolomity) czy przed przypadkowymi uderzeniami w trakcie przechodzenia pod niskimi półkami skalnymi. Wybierz kask wspinaczkowy spełniający normę EN 12492 z systemem wentylacji, możliwością regulacji rozmiaru (optymalne dopasowanie do głowy) oraz dodatkowymi zabezpieczeniami np. boków głowy. Do wyboru masz lekkie kaski z pianki EPS lub trwalsze modele hybrydowe, w których powłoka produkowana jest z wytrzymałego materiału ABS, a wypełnienie to pianka EPS. Postaw na jasny kolor kasku, dzięki czemu w upalne dni unikniesz przegrzania głowy przy dużej ekspozycji na słońcu.
Via ferraty w Polsce – gdzie szukać żelaznych dróg?
Na polskim podwórku dostępna jest tylko jedna, odpłatna via ferrata. Mowa o Kruczych Skałach nad rzeką Kamienną w Szklarskiej Poręby (województwo dolnośląskie). Na początku trasy mamy zejście o długości 10 metrów na most linowy, po którego przejściu rozpoczyna się wspinaczka trawersem oraz poręczówkami.
Popularna Orla Perć w Tatrach nie jest via ferratą. Dlaczego? Wynika to z mało wspinaczkowego charakteru tatrzańskiego szlaku turystycznego – występują tu jedynie łańcuchy, a nie ma poręczówek, do których można podpiąć swój sprzęt asekuracyjny. Orla Perć jest jednak dobrym treningiem na sprawdzenie swoich umiejętności przed wyruszeniem na europejskie, bardzo wymagające żelazne drogi.
Szlaki via ferraty w Europie – najpopularniejsze trasy
W Europie najpopularniejsze via ferraty znajdziesz w zachodniej i południowej część kontynentu. Kolebką żelaznych perci są włoskie Dolomity, ale również Słowacja, Szwajcaria, Słowenia, Czechy, Austria czy Niemcy kryją w sobie ferratowe perełki dla amatorów mocniejszych wrażeń o różnym stopniu zaawansowania.
Włochy
Początkujący adepci żelaznych perci mogą wybrać się nad Jezioro Garda, gdzie znajdują się stosunkowo proste pod względem technicznym trasy Fausto Susatti, Mario Foletti oraz Via Colodri. Pierwsze kroki na ferratach można też postawić na Sassongher w okolicach Passo Gardena lub na osprzętowanym szlaku SOSAT w Dolomitach. Dla średniozaawansowanych wspinaczy i górołazów odpowiednie będą np. Ivano Dibona czy Formenton. Zaawansowani miłośnicy żelaznych dróg mogą cieszyć oko niesamowitymi widokami i czerpać niezapomniane emocje podczas wędrówki via ferratą Finanzieri (prowadzi na szczyt Colac 2 715 m n.p.m.) o stopniu trudności C lub wybrać jeden z ubezpieczonych szlaków słynnej Sellarondy – via ferratę delle Meisules (C/D) lub via ferratę delle Trincée (D).
Słowacja
Na Słowacji nie brakuje technicznie łatwych tras, świetnych na początek przygody z via ferratami. Jednym z najnowszych ubezpieczonych szlaków jest droga z Doliny Małej Zimnej Wody przez Czerwoną Ławkę do Staroleśnej (A w skali trudności), którą uruchomiono w sierpniu 2021 roku. Do popularnych tras należą HZS Martinske hole w Małej Fatrze Luczańskiej oraz HZS Kysel’ w Słowackim Raju. Średniozaawansowani fani żelaznych perci mogą wybrać Dve Veze, która znajduje się w Parku Narodowym Wielka Fatra. Słynna ferrata na Skalke w Kremnicy to miejsce, w którym malownicze trasy o różnym stopniu trudności (od A do E) zaspokoją ciekawość i głód adrenaliny oraz sprawdzą wytrzymałość i kondycję każdego amatora gór.