Bieg na orientację – co to, zasady, jak zacząć? Wskazówki dla początkujących

Jeśli biegasz i lubisz rywalizację, a do tego zawsze fascynowała Cię możliwość eksploracji terenów leśnych, miejskich i górskich w całkiem nowy sposób, to bieg na orientację może być dokładnie tym, czego szukasz. Zanim staniesz na starcie pierwszych zawodów, sprawdź, na czym dokładnie polegają BnO, jakie są podstawowe zasady tej dyscypliny sportowej oraz jak wybrać odpowiedni sprzęt i przygotować się do treningów, które pomogą Ci rozwijać umiejętności biegowe i nawigacyjne.

Czym jest bieg na orientację?

Bieg na orientację, w skrócie BnO lub z ang. orienteering, to sport, który łączy bieganie z orientowaniem się w terenie. Zawodnicy otrzymują mapę, na której zaznaczone są punkty kontrolne (PK), a ich zadaniem jest jak najszybsze dotarcie do nich w określonej kolejności. Zawody mogą mieć formę rywalizacji indywidualnej lub drużynowej. BnO odbywają się w różnych typach terenu, od parków przez lasy po tereny zurbanizowane. W biegu na orientację istotne jest nie tylko szybkie bieganie, ale także umiejętność czytania mapy, posługiwania się kompasem, planowania trasy i podejmowania decyzji nawigacyjnych w czasie rzeczywistym.

Bieg na orientację narodziły się w Skandynawii w drugiej połowie XIX wieku, kiedy to żołnierze używali tej formy treningu do poprawy swoich umiejętności orientacji w nieznanym terenie. Pierwsze oficjalne zawody BnO miały miejsce w 1897 r. w norweskiej miejscowości Bergen. W kolejnych latach bieg na orientację zyskiwał na popularności, przede wszystkim w Skandynawii, a po II wojnie światowej zaczęto go uprawiać w innych krajach europejskich, w tym w Norwegii, Danii, Niemczech i Szwajcarii. W 1961 roku powstała International Orienteering Federation (IOF) – Międzynarodowa Federacja Biegu na Orientację, która zajmuje się koordynacją międzynarodowych zawodów, ujednolicaniem zasad oraz promocją tej dyscypliny sportowej na całym świecie. Pierwsze Mistrzostwa Świata w biegu na orientację zorganizowano w 1966 r. w Finlandii. Początki tego sportu w Polsce to koniec lat. 60 XX w.

Biegi na orientację – dla kogo?

Jeśli jesteś zapalonym biegaczem, który szuka nowych wyzwań lub osobą, która pragnie połączyć aktywność fizyczną z pasją do odkrywania nieznanych miejsc, biegi na orientację mogą być idealną formą spędzania czasu na świeżym powietrzu. Zawody w biegu na orientację obejmują różne kategorie wiekowe i poziomy trudności, co pozwala ludziom o różnym wieku, stopniu zaawansowania i kondycji fizycznej uczestniczyć w tych wydarzeniach.

Biegi na orientacje – korzyści

Uprawianie orienteeringu może przynieść wiele korzyści, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Oto kilka powodów, dla których warto uprawiać bieg na orientację:

• wzmacnianie mięśni, poprawa wydolności tlenowej i ogólnej kondycji fizycznej;
• rozwój umiejętności nawigacyjnych, w tym korzystania z mapy, kompasu i innych narzędzi nawigacyjnych do znalezienia punktów kontrolnych oraz orientacji w terenie, planowania tras i podejmowania szybkich decyzji;
• odkrywanie nowych miejsc i terenów, zarówno w mieście, jak i w różnych częściach Polski czy świata;
• możliwość rywalizacji z innymi zawodnikami, ustanawiania rekordów osobistych i pokonywania własnych granic;
• elastyczność i różnorodność w wyborze terenu i dystansu;
• możliwość spotkania nowych ludzi o podobnych zainteresowaniach oraz budowania relacji z innymi zawodnikami;
• rozwój umiejętności w zakresie współpracy i wsparcia.

Bieg na orientację to nie tylko sport, to także zabawa i satysfakcja z pokonywania trudności oraz osiągania konkretnych celów.

Bieg na orientację – rodzaje

Zawody BnO rozgrywane są w kilku kategoriach przeznaczonych dla różnych grup wiekowych i poziomów zaawansowania. W zależności od długości dystansu wyróżniamy: sprint, średni oraz długi dystans.

Sprint

Sprint w biegu na orientację to krótki, intensywny dystans, który zazwyczaj wynosi 3-4 km. Trasa biegu sprinterskiego prowadzi przez teren miejski (parki, zabudowy miejskie itp.). Sprinty wymagają szybkich decyzji nawigacyjnych i technicznych umiejętności biegowych.

Średni dystans

Średni dystans w biegu na orientację zazwyczaj wynosi do  6 km. Trasy tego dystansu są zróżnicowane pod względem terenu, obejmując lasy, łąki i tereny otwarte. Średni dystans wymaga równowagi pomiędzy szybkością biegu a dokładnością nawigacji.

Długi dystans

Długi dystans w biegu na orientację to zazwyczaj trasy o długości 12-18 km prowadzone przez lasy i tereny górzyste. Długi dystans wymaga wytrzymałości fizycznej, silnej psychiki i umiejętności utrzymywania koncentracji przez dłuższy czas.

Sztafeta

Sztafeta w biegu na orientację to specjalna forma zawodów, w której drużyny składają się z kilku zawodników, zazwyczaj trzech. Dystans w biegu sztafetowym na orientację może być różny w zależności od konkretnej imprezy i kategorii wiekowej. Każdy zawodnik musi pokonać wyznaczony odcinek trasy w jak najkrótszym czasie, aby drużyna nie traciła cennych sekund.

BnO w formie sztafety wymagają skutecznej komunikacji wewnątrz drużyny oraz odpowiedniej strategii, która obejmuje decyzje dotyczące kolejności startu zawodników oraz taktykę na trasie.

Nocny bieg na orientację

Niezależnie od dystansu, bieg na orientację może również odbywać się po zmierzchu. Nocny bieg na  orientację wiąże się z dodatkowymi wyzwaniami – niezbędne jest korzystanie z latarek czołowych, aby przeczytać mapę i znaleźć punkty kontrolne w ciemności. Bieg na orientację w nocy rozpoczyna się przynajmniej 1 godzinę po zachodzie słońca.

Podstawowe zasady biegów na orientację

Biegi na orientację mają określone zasady, których przestrzeganie jest kluczowe dla uczciwej, satysfakcjonującej i bezpiecznej rywalizacji. Oto podstawowe zasady biegów na orientację:

• start indywidualny lub masowy – zawodnicy mogą startować indywidualnie, zazwyczaj co kilka minut, lub masowo, co oznacza, że ​​wszyscy uczestnicy startują razem;
• punkty kontrolne – zawodnicy muszą odwiedzić wszystkie punkty kontrolne na trasie w określonej kolejności i wskazać dowód ich znalezienia, np.: odbijając się za pomocą specjalnej karty kontrolnej lub chipa (identyfikator SI – Sportident). Punkty kontrolne mają postać sześcianu (biało-czerwonego lub biało-pomarańczowego) i są oznaczone kodem. Ponadto coraz częściej posiadają elektroniczny czujnik, który umożliwia zarejestrowanie chipa konkretnego uczestnika (system wydaje sygnał dźwiękowy lub błyskowy potwierdzający odczytanie sygnału z nadajnika). W przypadku nocnych biegów na orientację, punkty kontrole dodatkowo wyposażone są w elementy odblaskowe;
• nawigacja mapą i kompasem – uczestnicy muszą korzystać z mapy i kompasu, aby znaleźć punkty kontrolne i wybrać najkrótszą trasę między nimi. Zawodnicy nie mogą otrzymywać żadnej pomocy zewnętrznej, takiej jak wskazówki dotyczące trasy od innych osób, poza zespołem lub organizatorami;
• ochrona środowiska i poruszanie się po dopuszczalnych obszarach – zawodnicy muszą szanować środowisko naturalne, w którym odbywa się bieg na orientację, unikając zanieczyszczania, niszczenia roślinności lub zakłócania życia dzikich zwierząt. Ponadto uczestnicy muszą unikać przechodzenia przez obszary niedopuszczalne, takie jak prywatne posesje, obszary ochrony przyrody, tereny zamknięte dla publiczności itp.

Dodatkowo, zawodnicy powinni zawsze stosować się do wszelkich dodatkowych instrukcji i wytycznych wydawanych przez organizatorów imprez, włączając w to wszelkie zmiany w trasie lub dodatkowe zasady bezpieczeństwa. Naruszenie jakiejkolwiek zasady biegu na orientację może skutkować dyskwalifikacją zawodnika lub drużyny. Warto dodać, że uczestnicy BnO muszą być samodzielni i odpowiednio przygotowani pod względem zaopatrzenia w wodę, wyżywienia i sprzętu (chip zwykle można odpłatnie wypożyczyć na czas zawodów u organizatora). Muszą umieć radzić sobie z ewentualnymi trudnościami, takimi jak utrata orientacji lub urazy.

Kompas i mapa, czyli niezbędny sprzęt do biegów na orientację

Kompas i mapa są nieodłącznymi narzędziami, które pomagają zawodnikom biegu na orientację poruszać się w terenie. Łącząc umiejętności korzystania z obu sprzętów, możesz skutecznie nawigować, odnajdywać punkty kontrolne i osiągać sukcesy w zawodach. Opanowanie tych umiejętności wymaga czasu, praktyki i doświadczenia, ale jest kluczowe dla skutecznego poruszania się w terenie w trakcie BnO.

Mapa

Mapa przygotowana przez organizatora zawodów zgodnie ze standardem ISSOM dostarcza szczegółowych informacji o terenie, takich jak topografia, rodzaje terenu, obiekty geograficzne i szlaki, dzięki czemu pozwala zawodnikom podejmować decyzje nawigacyjne, takie jak wybór tras, ocena trudności terenu i planowanie drogi do celu. Standardowa skala używana w biegach na orientację to 1:15 000 lub 1:10 000, ale może się różnić w zależności od terenu i rodzaju zawodów.

Punkty kontrolne są oznaczone na mapie za pomocą symboli. Zawodnicy muszą odczytać te punkty i nawigować do nich w terenie, aby potwierdzić ich zdobycie. Ponadto muszą być w stanie wyznaczyć optymalną trasę między punktami kontrolnymi, biorąc pod uwagę teren, nachylenie, rodzaj podłoża i inne czynniki. Legenda mapy zawiera klucz do symboli i kolorów używanych na mapie.

Kompas

Podczas biegu na orientację, kiedy trasa nie jest wyraźnie oznakowana, kompas pozwala określić kierunki i pomaga utrzymać odpowiedni kurs, co jest kluczowe do nawigacji w terenie. Ponadto kompas umożliwia wyznaczenie azymutów, czyli kątów od północy, dzięki czemu możesz precyzyjnie określić kierunek punktów kontrolnych na mapie. W biegach na orientację często korzysta się z kompasów kciukowych.

Więcej znajdziesz w poradniku: Jak czytać kompas ?

Biegi na orientację – jak zacząć?

Przygotowanie do startów w biegach na orientację wymaga kombinacji treningu fizycznego, doskonalenia umiejętności nawigacyjnych oraz odpowiedniego przygotowania mentalnego.

Włącz regularne biegi do swojego planu treningowego, aby poprawić wydolność, siłę i wytrzymałość. Oprócz długich biegów, wykonuj treningi interwałowe, aby poprawić szybkość, zwinność i zdolność do szybkiego przystosowania się do zmieniających się warunków terenowych. Możesz też zapisać się regularne treningi w klubie lub grupie biegaczy specjalizujących się w BnO, aby doskonalić swoje umiejętności i zdobywać doświadczenie w różnych warunkach terenowych.

Systematycznie ćwicz korzystanie z mapy i kompasu, aby doskonalić swoje umiejętności nawigacyjne. Przeprowadzaj ćwiczenia w różnych warunkach terenowych, aby być przygotowanym na różnorodne trasy. Naucz się obserwować szczegóły, takie jak formacje terenu, obiekty geograficzne i zmiany w szacie roślinnej, które mogą być przydatne podczas nawigacji. Ćwicz planowanie tras przed startem, uwzględniając teren, kierunki kompasowe, odległości i przewidywane czasy przejścia między punktami kontrolnymi. Naucz się odczytywać mapę w biegu, aby zyskać cenne sekundy w trakcie zawodów.

Kolejna kwestia to określenie swoich celów startowych. Pamiętaj, że powinny być one realistyczne, mierzalne i dostosowane do Twojego poziomu zaawansowania. Twój pierwszy cel może być związany z ukończeniem swojego pierwszego biegu na orientację, bez względu na wynik. Zacznij od krótszych tras dla początkujących. Podczas startów skup się na zdobywaniu doświadczenia i poznawaniu tej dyscypliny sportu. Skoncentruj się na zapewnieniu sobie bezpieczeństwa podczas zawodów i zdobyciu pewności siebie w poruszaniu się w terenie.

Kiedy już nabierzesz trochę doświadczenia, możesz ustalić sobie cel poprawy swoich wyników w kolejnych startach. Może to obejmować skrócenie czasu pokonania trasy, odwiedzenie większej liczby punktów kontrolnych lub zwiększenie skuteczności nawigacyjnej. Po każdym starcie dokonaj analizy swojego biegu, zwracając uwagę na swoje mocne i słabe strony oraz na to, co możesz poprawić na przyszłość.

Strój do biegów na orientację

Wybór odpowiedniego stroju do biegów na orientację jest istotny, ponieważ może wpłynąć na wygodę, bezpieczeństwo i osiągnięcia. Pamiętaj, aby dostosować ubiór do warunków pogodowych i rodzaju terenu, w którym będziesz startować. Ważne jest również, aby być przygotowanym na zmienne warunki atmosferyczne i mieć ze sobą odpowiednią odzież na każdą okazję np. lekką kurtkę przeciwdeszczową, softshell lub kurtkę przeciwwiatrową.

Sięgnij po odzież biegową wykonaną z technicznych materiałów, które szybko odprowadzają pot i zapewniają komfort podczas biegania. Unikaj bawełnianych ubrań, które zatrzymują wilgoć i mogą powodować otarcia oraz nieprzyjemne uczucie wilgoci na skórze. Przydadzą się skarpetki biegowe wykonane z oddychających materiałów, które zapewnią wentylację i zapobiegną powstawaniu otarć oraz pęcherzy. W chłodniejsze dni postaw na odzież termoaktywną, a jeśli biegasz w słoneczne dni, załóż lekką czapkę biegową, chustę wielofunkcyjną lub opaskę na głowę, aby chronić się przed słońcem i utrzymać komfort termiczny.

Wybierz lekkie i wygodne buty do biegów w terenie , które zapewnią dobrą przyczepność na różnorodnym podłożu, a do tego będą wodoodporne. Upewnij się, że buty są dobrze dopasowane do twojej stopy i zapewniają odpowiednią amortyzację oraz wsparcie. Szczegóły w poradniku: Buty do biegania w terenie .

Przygotuj również ubranie na zmianę, abyś mógł przebrać się w suchą i ciepłą odzież po zakończeniu rywalizacji.